۵ مورد حیاتی در مورد بیماری های کلیه
کلیه ها دو عضو لوبیایی شکل هستند که در طرفین خط وسط (ستون فقرات) و عروق بزرگ در قسمت فوقانی فضای خلف صفاق قرار گرفته اند. قطب فوقانی کلیه ها در محاذات مهره دوازدهم پشتی و قطب تحتانی آنها در محازات سومین مهره ی کمری قرار دارد و طوری قرار گرفته اند که اولین مهره کمری محاذات ناف کلیه واقع می شود. در این مقاله می خواهیم توضیحاتی درباره بیماری های کلیه بدهیم، پس با ما همراه باشید.
مروری بر آناتومی و فیزیولوژیی کلیه
در طرف راست بدن به علت حضور کبد، موقعیت کلیه راست اندکی پایین تر از چپ است .
طول کلیه ها تقریبا 11cm، عرض آنها تقریبا 6cm، وقطر آنها 4cm میباشد. کلیه در یک شخص بالغ بین 120-170 گرم وزن دارد.
کناره داخلی کلیه ها مقعر است و ناف کلیه ها در این قسمت می باشد. از ناف کلیه ها اعصاب، عروق خونی و لنفی، و حالب به آن وارد و خارج می شوند. واحد عملی کلیه نفرون می باشد و ادرار در این قسمت تشکیل می شود. دو کلیه در مجموع دارای 2،400،000 نفرون می باشند. از نظر گردش خون، کلیه ها 20-25 درصد برون ده قلب(1200ml) را به خود اختصاص می دهند. میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) هر دو کلیه 125میلی لیتر در دقیقه است.
وظایف کلیه
1- تشکیل ادرار و دفع مواد زائد و سمی ناشی از متابولیسم
2- تنظیم تعادل آب و الکترولیت ها
3- تنظیم تعادل اسید و باز
4- تنظیم فشار خون
5- تبدیل ویتامین D به شکل فعال آن
6- خون سازی که به وسیله ساختن اریتروپویتین که باعث تحریک مغز استخوان میشود این عمل صورت می گرد.
بیماری نارسایی کلیه
یکی از بیماری های کلیه، نارسایی کلیه است که به حالتی اطلاق می شود که در نتیجه کاهش عملکرد کلیه ها، مواد زاید و سمی ناشی از متابولیسم در بدن تجمع می یابند. هم چنین اختلال در تعادل آب والکترولیت ها، تعادل اسید وباز، و عملکرد اندوکرین کلیه ایجاد می شود. مایع در بدن انباشته شده و مقدار ادرار بیمار به 400ml در شبانه روز کاهش می یابد که به این حالت اولیگوری می گویند و اگر کمتر از ml 50-100 در شبانه روز باشد آنوری گفته می شود.
باید توجه داشت که در اثر فرآیند متابولیسم حدود 200 نوع ماده زائد و سمی در بدن تولید می گردند. یک فرد بزرگسال سالم که رژیم غذایی معمولی مصرف می کند روزانه حداقل به 400ml برون ده ادراری جهت دفع مواد زاید و سمی ناشی از متابولیسم از طریق کلیه نیاز دارد.
در نارسایی کلیه به علت کاهش GFR و کاهش ادرار، مواد رائد و سمی ناشی از متابولیسم در بدن افزایش می یابد. در یک بیمار بدون ادرار، روزانه حدود 1/5 لیتر آب، 20-30 گرم اوره، و0/5-2 گرم کراتین در بدن تجمع می یابد.
نارسایی کلیه با توجه به ماهیت و سیر بیماری، به دو فرم حاد (ARF) و مزمن (CrF) می باشد.
نارسایی حاد کلیه (ARF)
نارسایی حاد کلیه (ARF) که از شایع ترین بیماری های کلیه است ، به کاهش ناگهانی و تقریبا کامل عملکرد کلیه گفته می شود. در ARF طی یک دوره چند ساعته تا چند روز GFR کاهش یافته و هم زمان میزان اوره و کراتین افزایش می یابد. ARF معمولا در اثر نارسایی گردش خون کلیوی و اختلال عملی گلومرولی یا توبولی ایجاد می شود.
نکروز توبولی حاد (ATN)، شایع ترین علت ARF است، به طوری که 75% علت ARF را به خود اختصاص می دهد. این نابودی سلول های اپی تلیال توبولی در نتیجه کاهش گردش خون کلیه و یا آسیب مستقیم ناشی از مواد نفروتوکسیک می باشد. گرچه در مراحل پیشرفته بیماری ARF، میزان مرگ و میر حتی به 60-70 درصد هم می رسد، اما درمان به موقع ARF باعث بهبودی شده و معمولا عارضه ای بجا نمی گذارد.
اتیولوژی:
علت ARF به سه دسته تقسیم می شود.
1) pre Renal (با منشا قبل کلیه)
اختلالات این گروه باعث کاهش جریان خون کلیه می شوند. شایع ترین علل ARF اختلالات این گروه می باشند، به طوری که 55-60 درصد علت ARF ناشی از این دسته از عوامل می باشد. این عوامل شامل :
- کاهش فشار خون
- خون ریزی
- شوک
- علل قلبی (مانند نارسایی قلب و تامپوناد قلبی )
- سوختگی ها
- اسهال
- دهیدراتاسیون می باشند.
در بین عوامل ذکر شده، کاهش فشار خون شایع ترین علت می باشد که سبب بروز ATN می گردد. فشار خون سیتولیک کمتر از 80mmhg در عزض 60دقیقه، BP سیستولیک کمتر از 60mmhg در عرض 40 دقیقه، وقطع کامل جریان خون کلیه در عرض 30 دقیقه می تواند منجر به ATN شود. با توجه به اینکه کلیه ها برای فیلتراسیون خون توسط گلومرول ها به مقدار کافی خون وابسته اند، کاهش فشار و جریان خون کلیه، GFR را کاهش داده و می تواند سبب ARF شود.
2) post Renal( با منشاء بعد از کلیه)
شامل آن دسته از اختلالات می باشند که به ادرار ساخته شده اجازه خروج از کلیه (حالب، مثانه، و پیش آبراه) را نمی دهند. در 5% موارد، علت ARF ناشی از این دسته از عوامل می باشد. عوامل این دسته شامل انسداد در مجاری ادراری در اثر سنگ، تومور، هیپر تروفی خوش خیم پروستات (BPH) و تورم و التهاب در مجاری ادراری ناشی از صدمات می باشد. این عوامل سبب می شوند که ادرار به لگنچه پس زده و پارانشیم کلیه را از کار اندازد. در صورت درمان به موقع، نارسایی کلیه ایجاد نمی شوند.
3)Inter Renal(با منشاء داخل کلیه)
شامل تغییرات بافت قشری پارانشیم کلیه است که در اثر بیماری ها یا داروها و مواد نفروتوکسیک ایجاد می شود. در 35-40 درصد موارد، علت ARF ناشی از این دسته از عوامل می باشد. این عوامل شامل :
1) گلومرولونفریت
2) پیلو نفریت
3) دیابت
4) دارو های نفروتوسیک، مواد حاجب داخل وریدی رادیولوژی، داروهای مسکن و ضد التهاب غیر استروئیدی، مهار کننده های ACEI، داروهای بیهوشی و داروهای شیمی درمانی
5) میوگلوبینوری (ناشی از تروما، تصادفات و سوختگی ها)
6) هموگلوبینوری ( ناشی از ناسازگاری خونی، آنمی همولیتیک و سندرم اورمیک همولیتیک ) می باشد.
سیر و مراحل ARF:
این بیماری دارای 4 مرحله بالینی زیر می باشد.
1-مرحله شروع:
از شروع ناگهانی حادثه تا ایجاد تظاهرات کلیوی (اولیگوری) را شامل می شود. تظاهرات ممکن است بلافاصله تا یک هفته پس از حادثه ناگهانی آغاز شود.
2-مرحله اولیگوری:
در این مرحله معمولا میزان ادرار به کمتر از 400ml در شبانه روز می رسد. غلظت موادی مانند اوره، کراتینین، اسید اوریک، پتاسیم و منیزیم در خون افزایش می یابد. مدت 10-14 روز طول می کشد. هرچه این مراحل طولانی تر باشد، پیش آگهی بدتری دارد.
در حدود 30% از بیماران علی رغم کاهش کار کلیه و افزایش احتباس اوره در بدن، حجم ادرار 24 ساعته درحدود دو لیتر یا بیشتر است. این نوع را نارسایی حاد کلیه با برون ده زیاد یا نارسایی حاد کلیه غیر اولیگوریک می نامند که عمدتا به دنبال تجویز آنتی بیوتیک های نفروتوکسیک دیده می شود. امکان بروز این شکل از نارسایی حاد کلیه به دنبال سوختگی ها و صدمات تروماتیک وجود دارد. احتباس مواد در نوع غیر اولیگوریک کمتر بوده و پیش آگهی بهتری نسبت به نوع اولیگوریک دارد.
باتوجه به موارد ذکر شده نارسایی حاد کلیه را از این جهت به دو نوع اولیگوریک و غیر اولیگوریک تقسیم بندی می کنند.
3)مرحله دیورز:
این مرحله در بیمارانی دیده می شود که اولیگوری داشته اند. به تدریج میزان برون ده ادراری افرایش می یابد و سطح اوره به میزان طبیعی برمی گردد. این حالت نشانه بهبود فیلتراسیون گلومرولی است. ممکن است برون ده ادراری به حد طبیعی یا بیشتر هم برسد ولی کار کلیه به میزان قابل ملاحظه ای غیر طبیعی است. این مرحله چند روز تا یک هفته یا بیشتر طول می کشد.
مراقبت پرستاری مهم در این مرحله، کنترل جذب و دفع و رساندن مایعات کافی به بیمار می باشد. در صورت نرسیدن مایع به اندازه کافی، بیمار دچار دهیدراتاسیون شده و دوباره به فاز الیگوری می رود. 25% مرگ و میر ناشی از ARF در این مرحله اتفاق می افتد.
4-مرحله بهبودی:
کار کلیه بهتر می شود و علایم بهبودی دیده می شود، ممکن است 3-12 ماه طول بکشد. حتی با بهبودی بیمار میزان GFR به طور دائمی حدود 1-3 درصد کمتر از حد طبیعی است که از نظر بالینی فاقد اهمیت می باشد.
دیدگاهتان را بنویسید