۵ مورد حیاتی در مورد دیالیز | اهداف درمان با دیالیز
در این مقاله می خواهیم تعریف دیالیز و اهداف درمان با دیالیز و همچنین موارد استفاده دیالیز را به تفسیر بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
تعریف دیالیز
دیالیز (Dialysis)، از دو کلمه Diaبه معنی از میان و Lysis به معنی عبور از یک غشاء نیمه تراوائی باشد، لذا دیالیز به معنی عبور مواد از میان یک غشاء نیمه تراوا به طرف دیگر می باشد.
اگر دو محلول دارای غلظت های متفاوت از یک نوع عنصر حل شده باشند و به وسیله یک غشاء نیمه تراوا از هم جدا شوند، عناصر حل شده شروع به نفوذ و انتشار از طرفی که غلظت آن عنصر در آن طرف بیشتر است به طرفی که غلظت کمتر است می نمایند تا اینکه غلظت دو طرف پرده یکسان شود، این پدیده را دیالیز می گویند.
منظور از دیالیز در پزشکی چیست ؟
منظور از دیالیز در پزشکی عبارتند از مبادله موادی از میان غشاء نیمه تراوا بین خون بیمار و محلول شیمیایی است که ترکیب الکترولیتی آن مشابه ترکیب الکترولیتی پلاسما نرمال می باشد. در واقع در پزشکی، دیالیز فرآیندی است که به منظور خارج نمودن مواد زاید سمی ناشی از متابولیسم (شامل:اوره، کراتینینف و…) و مایعات اضافه در مواردی نارسایی کلیه انجام می گیرد.
تاریخچه دیالیز:
اولین دستگاه همودیالیز در سال 1913 توسط ایبل ارائه شد. اولین همودیالیز موفق و موثر در سال 1944 در هلند توسط koltf و berk انجام گردید. اولین دیالیز صفاقی در سال 1946 انجام شد. در سال 1960 با ابداع شنت شریانی-وریدی توسط scribner و Quinton دسترسی به گردش خون جهت همودیالیز میسر شد و از این سال به بعد سیر پیشرفت دستگاه های همودیالیز بسیار سریع گردید.
در سال 1966 فیستول شریانی-وریدی توسط cimino و bresica ابداع گردید و بدین ترتیب دسترسی طولانی مدت به گردش خون بیماران دیالیزی مسیر گردید. در سال 1974 گرافت شریانی-وریدی ابداع شد و در سال 1979 کاتتر دو مجرایی ساب کلاوین ابداع گردید.
در سال های اولیه ابداع همودیالیز، به دلیل هزینه گزاف و کمبود وسایل مورد نیاز، معیار های سختی جهت انتخاب بیماران برای انجام همودیالیز در نظر گرفته می شد. در سال 1972 در آمریکا قانونی خاصی جهت بهره مندی همه بیماران مبتلا به ESRD از همودیالیز تصویب شد، بدین ترتیب دسترسی همه بیماران مبتلا به ESRD به همودیالیز میسر گردید.
در ایران اولین همودیالیز در سال 1339 در دانشگاه تهران و برای درمان بیماری با نارسایی حاد کلیه با استفاده از دستگاه kolff Rotating Drum انجام شد. بخش های همودیالیز در ایران از اوایل دهه 1350 رسما شروع بکار نموده اند. تا پایان سال 1395 تعداد 29500 بیمار همودیالیز در این مراکز مستقر بوده است. حدود 2000 بیمار هم تحت دیالیز صفاقی بودند.
اهداف درمان با دیالیز
از سری اهداف درمان با دیالیز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1-خارج نمودن محصولات نهایی وزاید ناشی از متابولیسم پروتئین(مانند اوره، کراتینین،و…)از بدن
2-حفظ غلظت مناسب و بی خطر از الکترولیت های سرم
3- تصحیح اسیدوز و تامین سیستم بافری بیکربنات در خون
4-خارج نمودن مایعات اضافی از بدن
موارد استفاده دیالیز:
1-نارسایی حاد ومزمن کلیه
2-هیپرکالمی شدید
3-اسیدوز شدید
4-درمان ادم(مقاوم به درمان های معمولی)
5-افزایش حجم مایع همراه با ادم ریه
6- برای خارج نمودن سموم خاص و مهلک وداروها (در موارد مصرف بیش از حد یا مسمومیت اتفاقی با داروها مانندباربیتورات)
7-به دنبال کلیه،در صورتی که کلیه پیوندی بلافاصله عملکرد مناسبی نداشته باشد،ممکن است برای پیشگیری از اورمی تا شروع عملکرد کافی کلیه ،دیالیز کمک کننده باشد. هم چنین دیالیز برای بیماران مبتلای به کومای کبدی کاربرد دارد.
در بین موارد ذکر شده بالا، یکی از موارد مهم استفاده از دیالیز در نارسایی مزمن کلیه مرحله نهایی می باشد که GFR به کمتر از 15ml/min می رسد و نفرون های فعال کلیه ها به کمتر از 10% کل نفرون ها کاهش می یابد. 50% بیماران نیازمند به دیالیز، بالای 65 سال سن دارند.
نیاز به دیالیز در CFR به این صورت می باشد که در صورت اختلال عصبی (مانند: خواب آلودگی شدید و کوماف استریکسیس و تشنج) مشکلات گوارشی و مشکلات قلبی دیالیز باید به صورت اورژانسی انجام شود.
در صورت ادم ریه، افزایشBP، هیپرکالمی شدید و آریتمی (ناشی از هیپرکالمی) دیالیز به صورت نسبی اندیکاسیون دارد.
اندیکاسیون غیر اورژانسی دیالیز حالتی است که کراتینین به 7-8mg/100ml برسد. در این موقع بیمار به صورت متناوب وطبق برنامه (معمولا 2-3 بار در هفته و هر بار به مدت 4 ساعت) همودیالیز می شود.
برخی منابع معیار های شروع دیالیز در بیمار مبتلا به CRF را شامل : BUNبالاتر از 100mg/100ml، فسفر بالاتر از 10mg/10ml ،HCO3کمتر از 10meq/lit و هموگلوبین به کمتر از 6gr/100ml می دانند. با این وجود، بسیاری از متخصصین علایم بالینی بیمار را به عنوان معیار مهم در کنار این تغییرات آزمایشگاهی در قضاوت شان برای شروع دیالیز مورد توجه قرار می دهند.
تاثیر دیالیز:
به طور کلی کلیه دارای دو سری اعمال تشریحی و اندوکرینی می باشد. دیالیز اعمال ترشحی و دفعی کلیه را تا حدودی جبران می کند ولی قادر به جبران اعمال اندوکرین و متابولیک (مانند تولید اریترو پوییتین، رنین، و ویتامین دی) نمی باشند. جهت جبران اعمال اندوکرین کلیه در بیماران دیالیزی، باید اقدامات دیگری انجام گیرد. جبران کامل اعمال کلیه در بیماران CRF، فقط به وسیله عمل جراحی پیوند کلیه امکان پذیر است.
دیالیز برخی از علایم CRF را خوب کنترل نموده اما برخی دیگر از علایم را در حد متوسط و ضعیف کنترل می کند. علائمی که به وسیله دیالیز خوب کنترل می شوند شامل: علایم گوارشی، گیجی و منگی می باشند.
- علایمی که به وسیله دیالیز به طور متوسط کنترل می شوند شامل: اختلال در تعادل آب والکترولیت ها (مثل هیپرکالمی) واسیدوز، نارسایی قلب، افزایش بی پی، پریکاردیت، آنمی، نوروپاتی وآمنوره می باشند.
- علایمی که به وسیله دیالیز به طور ضعیف کنترل می شوند شامل: آترواسکلروز(که کنترل نمی شود و علت اصلی مرگ در این بیماران می باشد)، کاهش رشد قبل از بلوغ و عدم بلوغ و کاهش میل جنسی می باشند.